ساختار پوست انسان

ساختار پوست انسان یکی از موضوعات جذاب و کاربردی در زمینه پزشکی و زیبایی است. پوست بزرگترین عضو بدن است که از سه لایه اصلی تشکیل شده است: اپیدرم، درم و هیپودرم. هر یک از این لایه‌ها وظایف خاصی دارند و نقش مهمی در حفاظت از بدن ایفا می‌کنند.

اپیدرم

اپیدرم لایه بیرونی پوست است که از سلول‌های کراتینوسیت تشکیل شده و وظیفه اصلی آن حفاظت از بدن در برابر عوامل خارجی است. این لایه شامل پنج زیرلایه است: بازال، خاردار، دانه‌دار، شفاف و کراتینه. سلول‌های ملانوسیت در اپیدرم رنگدانه ملانین تولید می‌کنند که به پوست رنگ می‌دهد و از آن در برابر اشعه ماوراء بنفش محافظت می‌کند.

درم

درم لایه میانی پوست است که حاوی الیاف کلاژن و الاستین، فولیکول‌های مو، غدد سباسه و عرق، رگ‌های خونی و لنفاوی، اعصاب و گیرنده‌های حسی است. این لایه نقش مهمی در تغذیه اپیدرم و تنظیم دمای بدن دارد.

هیپودرم

هیپودرم یا لایه زیرپوستی از بافت چربی و پیوندی تشکیل شده است و وظیفه اصلی آن ذخیره انرژی و حفاظت از اندام‌های داخلی است.

عملکردهای پوست

پوست علاوه بر حفاظت از بدن، وظایف دیگری نیز دارد:

• تنظیم دمای بدن
• تولید ویتامین D
• حفاظت در برابر عفونت‌ها
• حس لمس و فشار
• پوست:
  پوست بزرگ ترین ارگان و خارجی ترین پوشش بدن است و سطحی حدود 2 متر را می پوشاند. وزن آن حدود 5/2 کیلو گرم (15٪ از وزن کل بدن) و شامل میلیون ها پایانه عصبی می باشد و مهم ترین لایه محافظ بدن است. درجه اسیدیته آن 4/5 تا 5 بوده و با انواع قارچ، مخمر، باکتری شامل استافیلوکوک اپیدرمیس و استافیلوکوک آرئوس آلوده می باشد. همچنین ضخامت پوست بین 1/4 الی 4 mm است.عملکرد پوست:
  • نقش اساسی در زیبایی و ظاهر فردی
  • سد محافظتی در مقابل باکتری ها و عوامل خارجی
  • محافظت بدن از اشعه ماوراء بنفش خورشید، ضربه و آلرژن ها
  • تنظیم درجه حرارت بدن با تولید عرق
  • حفظ و تنظیم آب و الکترولیت
  • عضو حس لامسه، فشار، درد، سرما و گرما
  • قسمتی از سیستم ایمنی بدن
  • تولید کننده ویتامین دی
  • تولید کننده هورمونساختار پوست:

  

  اپیدرم:

  اپیدرم (روپوست EpiDermis) بافت پوششی و منشا اکتودرمی دارد و میان پوست یا درم (Dermis) که دارای بافت همبند و منشا مزودرمی می ­باشد. محل اتصال درم ­و اپیدرم نامنظم است و دارای تورفتگی و بیرون زدگی­ هایی در مرز آندو می­ باشد. ضخیم ­ترین اپیدرم در ناحیه کف دست و پا و در ناحیه پشت تنه و نازک ­ترین اپیدرم در ناحیه پلک وجود دارد.  اپیدرم که نازک ­ترین لایه پوست است ضخامتی متغیر از    0/04 تا 1/6 میلی­متر دارد. سلول­ های لانگرهانس که ایمنی پوست را برعهده دارند ، ملانوسیت­ ها و آنزیم تیروزیناز که عهده­دار تولید رنگدانه­ های ملانین­و تنظیم رنگ پوست است، در این لایه قرار دارند.
  محصولات آرایشی و بهداشتی نظیر پاک کننده ­ها ،لایه بردارها ، ترمیم­کننده ­ها یا مرطوب کننده ­ها نیز بر این لایه تاثیر می ­گذارند. در واقع اپیدرم سطحی ­ترین لایه پوست است که غیرقابل نفوذ به آب بوده ­و شامل پنج لایه اپی­تلیوم سنگفرشی مطبق شاخی شکل می­ باشد. این لایه سیستم خون­رسانی ندارد و توسط شبکه مویرگی لایه درم تغذیه می ­شود. لایه­ های اپیدرم شامل پنج لایه زیر هستند:

  1. استراتئوم کرنئوم که خارجی ­ترین لایه بوده و با 30-25 لایه سلول مرده حاوی کراتین (پروتئین غیرقابل نفوذ به آب) سد دفاعی بدن است.
  2. استراتئوم لوسیدوم لایه ضخیم شفافی است که سلول­ های مرده آن دارای مقادیر کمی پیش­ساز کراتین هستند. این لایه تنها در مناطق ضخیم پوست کف دست­ ها و کف دو پا مشاهده می­ شود.
  3. استراتئوم گرانولوزوم شامل 5-3 ردیف سلول مسطح دژنره­ای است که پنج مرحله از ساخت کراتین را سبب می ­شوند.
  4. استراتئوم اسپینوزوم شامل 10-8 لایه سلول­ های چند وجهی شاخ­دار چسبیده بهم می ­باشند.
  5. استراتئوم ژرمیناتوم (زاینده) داخلی­ ترین لایه اپیدرم که تنها از یک لایه سلول مکعبی تشکیل شده و به طور مداوم به سمت بالا تقسیم­و تکثیر شده با تغییر ساختار و شکل در نهایت لایه استراتئوم کرنئوم را تشکیل می­ دهد این روند به طور متوسط دو هفته طول می­ کشد. فرآیند ایجاد و جایگزینی سلول­ های کراتینوسیت جدید 21 تا 28 روز طول می­ کشد که به نام کراتینزیشن معروف است.

  چرا اپیدرم مهم است ؟

  از سوی دیگر سلول­ های جایگزین، سلول ­های بزرگ ، جوان و نرم هستند که حاوی مقدار زیادی آب می باشند. با افزایش سن، این لایه نازک شده و نگهداری رطوبت را برای پوست دچار مشکل می­ کند.
  سرامیدها یک نقش حیاتی در قابلیت نگهداری رطوبت توسط پوست بازی می­ کنند که این مسئله می­تواند در سنین کهولت و نیز در مقابل تابش مستقیم خورشید ، پوست را محافظت نماید.
  در لایه اپیدرم یک عامل مرطوب کننده طبیعی به نام NMF وجود دارد . تماس طولانی مدت با مواد پاک کننـده قوی و تغییر شرایط آب و هوایی می­تواند به کاهش میزان NMF منجر شده و پوست را شکننده و خشک کند.
  برای پوست­ های مسن و آسیب دیده ، موادی نظیر آلفا هیدروکسی اسیدها (AHA)، می­تواند ظاهر سالم­ تر و شاداب­ تری به آن ببخشد.

  درم :

  لایه دوم یا درم 5 تا 7 برابر ضخیم­ تر از اپیدرم است ­و به وسیله یک غشاء پیوندی پایه به آن متصل شده است.
  درم از یک غشاء ضخیم ارتباطی تشکیل شده است که در حقیقت شبکه بهم بافت ه­ای است از مویرگ ­های خونی­ و لنفی، رشته­ ها و پایانه­ های عصبی ­و حسی، کلاژن­و  فیبرهای پروتئینی الاستینی که وظیفه آن­ ها  نگهداری ­و حفظ رشته­ های عصبی می ­باشد. درم اصلی ­ترین لایه پوست بوده و سلول­ های فیبروبلاست (تولیدکننده کلاژن ­و الاستین) سلول­ های اصلی تشکیل­ دهنده این لایه می ­باشند. فولیکول­ های مو ، مویرگ­ های خونی ، غده­ های چربی ­و عرق نیز در این لایه قرار دارند. وظیفه اصلی این لایه حفظ استحکام و ارتجاع پوست می ­باشد .

  اهمیت لایه درم:

  اپیدرم را به کمک شبکه وسیع ­و ظریف مویرگ­ های خونی خود تغذیه می ­کند.
  به کمک شبکه محکمی از کلاژن­ و رشته­ های پروتئینی الاستین، سبب استحکام بافت پوست می­ شود.
  خاصیت ارتجاعی ­و کشسانی پوست را تامین می ­کند.
  به عنوان یک منبع ذخیره آب عمل می ­کند.
  پوست را در مقابل آسیب ­های مکانیکی محافظت می­ کند.
  نقش مهمی به عنوان یک گیرنده حسی ­و یک تنظیم ­کننده داخلی بازی می­ کند.

  هیپودرم :

  در زیر درم، زیر پوست یا هیپودرم (hypodermis) یا بافت چربی زیر پوستی (subcutaneous tissue) قرار دارد.
  بافت زیر پوستی بافت همبند شلی است که پوست را به ارگان­ های زیرین می­ چسباند و  لغزش پوست را روی آن­ ها امکان­ پذیر می­ سازد. هیپودرم اغلب حاوی سلول های چربی است که تعداد آن­ ها بستگی به منطقه بدن و اندازه آن ­ها بستگی به وضعیت تغذیه­ ای دارد. و در مناطقی که ضخامت کافی دارد پانیکولوس آدیپوزوس (Panniculus adiposus ) نامیده می­ شود. این لایه به دلیل فراوانی سلول ­های چربی، خاصیت ارتجاعی بسیار داشته و به عنوان ضربه ­گیر (مثل عملکرد فنرها در اتومبیل) عمل می­ کند. ضربه­ گیری این لایه ، نقش بسیار مهمی در حفظ و نگهداری مویرگ­ های خونی و پایانه­ های عصبی دارد. داخلی ­ترین لایه پوست بوده و بر روی عصب، عضله­ و استخوان قرار دارد. این لایه از چربی و بافت نگهدارنده­ و عروق خونی بزرگ تشکیل شده است. به عبارت ساده تر می توان ساختمان پوست را به یک ساختمان تشبیه کرد که لایه اپیدرم مانند سقف خانه است ­و لایه درم اساس­ و پایه خانه را تشکیل می ­دهد. کلاژن ­و الاستین هم مثل تیرهای عمودی­ و افقی هستند که به ساختمان استحکام می ­بخشند و لایه هیپودرم به عنوان اساس و پایه ساختمان نقش مهمی بر عهده دارد.

  تفاوت ساختار پوست مردان و زنان :

  بدن انسان­ ها عموماً شباهت زیادی به هم داشته­ و تنها در موارد جزئی با هم متفاوت می ­باشد. پوست نیز از این مقوله مستثنی نمی ­باشد.

  جنسیت، مهم­ ترین عامل ایجاد تفاوت در پوست است. ترشحات غدد جنسی مردانه، بر ضخامت پوست ­و استحکام لایه­ های درم می­ افزاید. پوست مردان پر موتر و زبرتر از پوست زنان است. غدد عرق ریز مردان بیشتر از زنان است. ملانین بیشتری در سلول­ های پوست مردان وجود دارد که به همین دلیل، پوست مردان غالباً تیره تر از پوست زنان است.

  ملانین (melanin) رنگدانه­ ای است که در سلول­ های اپیدرمی ساخته و ذخیره می ­شود و سبب حفاظت بیشتری در برابر پرتو فرابنفش خورشید می­ گردد.

  پوست مردان به علت تولید بیشتر مواد مترشحه غدد چربی، چرب ­تر است. مواد شیمیایی مترشحه از غدد زنانه، پوست را صاف­تر و لطیف ­تر می­ کند.

  تخریب بافت پوست یا پیری پوست:

  از جمله دلایل محیطی مضری که باعث تخریب بافت پوست یا پیری زودرس آن می­ شود می توان به تغذیه نامناسب در طول زندگی اشاره کرد. از طرفی کمبود مواد مورد نیاز پوست برای بازسازی­ و شادابی و از طرف دیگر وارد شدن مواد مخرب­ و مضر تغذیه ­ای به بدن که باعث به هم ریختن تعادل PH پوست یا غدد چربی­ و همچنین تخریب سلول­ های زنده می­ گردد، مسائلی هستند که به شدت در آسیب رساندن به کیفیت پوست موثر هستند. دلیل دیگری که پوست را پیر و خسته می­ کند نوع فعالیت­ های روزانه است، به عنوان مثال ورزش کردن که جریان خون در بدن را بهبود می ­دهد و برای شادابی پوست اثرات معجزه آسانی دارد از زندگی روزمره حذف شده و همین عدم فعالیت مفید بدنی باعث خستگی و پیری پوست و به مرور افتادگی و چین وچروک­ ها خواهد شد. از طرف دیگر در معرض هوای آلوده بودن، فعالیت­ های سخت و استرس ­آور اثر مستقیمی در پوست دارد. عدم رسیدگی روزانه، مانند استفاده بیش از حد از مواد آرایشی، استفاده از مواد آرایشی نامرغوب، غفلت از شستن روزانه مواد آرایشی، کمبود آب بدن، کم شدن رطوبت پوست، استعمال انواع دخانیات و … همه این موارد می­ توانند به مرور و بطور نامحسوس اثرات مخرب­ و حتی گاها جبران ناپذیری روی پوست ما داشته باشند.

  

  تاثیر افزایش سن بر پوست:

  • کاهش روند تبدیل سلول­ های کراتینوسیت از دو هفته به چهل روز و حساس تر شدن به اشعه ماوراء بنفش خورشید
  • نازک­ تر شدن درم، کاهش الاستیسیته پوست و شکنندگی آسان فیبرهای کلاژن­ و تشکیل توده و چین و چروک پوست
  • کاهش ساخت ویتامین دی
  • کاهش غدد سباسه و در نتیجه کاهش چربی زیر پوست­ و عملکرد محافظتی آن و کاهش رطوبت پوست
  • کاهش فولیکول­ های مو
  • کاهش غدد عرق و کاهش لاکتات (خشکی پوست) و کاهش اوره (ریزش پوست)
  • افزایش احتمال تحریک­ و سوزش به دلیل کاهش کارایی بیگانه­ خواری ماکروفاژها
  • تغییر در ساختار لایه بازال­ و افزایش احتمال تروما و آسیب­ های خود به خودی مانند پارگی پوست

  ممکن است روش­ های مراقبتی­ و سطحی آنچنان که انتظار داریم جوابگو نباشد. به عنوان مثال زخم شدن ناحیه­ ای از پوست که خارج از تمام مراقبه­ ها اتفاق می ­افتد به پوست عمیقا آسیب می­زند و حتی پس از ترمیم و بازسازی امکان باقیماندن جای آن وجود دارد. در اینگونه موارد می توان از ابزارها و روش­ های خارجی­ و جدی­ تر برای درمان و محو اسکار استفاده کرد. جهت انتخاب موثرترین روش درمانی انواع مشکلات پوستی، لازم است ابتدا نوع عارضه را به درستی شناسایی کنیم. از این رو، مطالعه بخش شناخت انواع آسیب های پوستی پیشنهاد می شود.